Nike: Vafli qolipidan global dominantlikkacha
Pinkod oddiy vafli mashinasi qanday qilib afsonaning yaratilishiga sababchi boʻlgani haqida hikoya qiladi.
Dastlabki kunlar va afsonaning tugʻilishi
Nike’ning yoʻli 1964 yilda Fil Nayt va uning Oregon universitetidagi sobiq yugurish murabbiyi Bill Bauerman tomonidan Blue Ribbon Sports’ga (BRS) asos solinganda boshlangan. Ularning dastlabki biznesi oddiy edi – AQSh bozorida yaponiyalik Onitsuka Tiger yugurish poyabzallarini tarqatish boʻlgan. Ammo ularning maqsadi aniq edi: Yevropaning Adidas va Puma kabi gigantlari bilan raqobatlasha oladigan yuqori sifatli, innovatsion sport poyabzallarini yaratish.
1971 yilda BRS Nike Inc. nomiga oʻzgartirildi. Brend yunon gʻalaba maʼbudasi sharafiga nomlangan boʻlib, bugungi kunda mashhur boʻlgan Swoosh logotipi ham oʻsha paytda paydo boʻldi. Ushbu logotip grafik dizayn talabasiga atigi 35 dollarga buyurtma qilingan edi. Bu Nike uchun burilish nuqtasi boʻlib, kompaniyaning endilikda distribyutordan ishlab chiqaruvchiga aylanishini anglatdi.
Nike nomi ostidagi ilk poyabzal – Nike Moon – Bauermanning rafiqasining vafli tayyorlagichida eksperiment oʻtkazishidan keyin yaratildi. Shu innovatsiya natijasida vafli taglik dizaynli sport krossovkalari paydo boʻldi.
Aynan shu yilda taqdim etgan Cortez modeli brendni keng ommaga tanitdi. Ayniqsa, 1972 yilgi Olimpiada paytida ushbu modelning mashhurligi ortdi. Koʻplab atletlar yugurishda aynan Cortez’dan foydalanishdi. Bu esa Nike’ga $800,000 lik savdo miqdorini olib keldi.
Ommaviy brendga aylanish: innovatsiya va marketing daholigi
Nike’ning muvaffaqiyati shunchaki sport poyabzallarini ishlab chiqarish bilan cheklanib qolmadi. Brend butun bir madaniy fenomen yaratishga erishdi. 1987 yilda taqdim etilgan Air Max 1 modeli ochiq koʻrinadigan havo yostigʻi texnologiyasi bilan oyoq kiyim estetikasini va funksional jihatlarini tubdan oʻzgartirdi. Bu esa brendni nafaqat sportchilar, balki oddiy isteʼmolchilar orasida ham ommalashtirib, Nike’ni moda va kundalik kiyim bozoriga olib chiqdi.
1984 yilda Maykl Jordan bilan shartnoma imzolanishi Nike uchun haqiqiy burilish nuqtasi boʻldi. Air Jordan liniyasining yaratilishi oddiy hamkorlikkina emas, balki madaniy inqilob edi. Nike brendi basketbol afsonasi bilan chambarchas bogʻlanib, sport va pop-madaniyatning ajralmas qismiga aylandi. 1988 yilda ishga tushirilgan “Just Do It” shiori esa Nike’ning ilhomlantiruvchi va qatʼiyatli ruhini aks ettirib, butun dunyo isteʼmolchilari orasida katta shuhrat qozonishiga olib keldi.
Nike’ning marketing strategiyasini haqiqiy inqilob deb atash mumkin. Kompaniya turli sport yulduzlari bilan hamkorlik qilib, aqlli reklama kampaniyalari orqali nafaqat sport bozorida yetakchi boʻldi, balki moda va turmush tarzi segmentlariga ham kirib bordi. 1990 yillarda kompaniya ishchi sharoitlari bilan bogʻliq bahs-munozaralarga duch keldi, ammo Nike bunga javoban mehnat yoshi chegaralarini oshirish va xorijiy fabrikalarda AQSh ekologik standartlarini joriy qilish kabi islohotlarni amalga oshirdi. Bu esa kompaniyaning jamoatchilik orasidagi imijini oʻzgartirdi va korporativ ijtimoiy masʼuliyat masalasiga yangi yondashuvni shakllantirdi.
Yangi asrda yetakchilikni qoʻlga kiritish
2000 yillar boshida Nike innovatsiyalar va marketing boʻyicha yetakchilikni davom ettirdi. 2006 yilda ishga tushirilgan Nike+ platformasi sport anjomlari bilan texnologiyani birlashtirib, foydalanuvchilarga mashgʻulotlarini kuzatish imkoniyatini berdi. Bu esa Nike’ni fitnes texnologiyalarida ham yetakchiga aylantirdi. Shu davrda kompaniya faqat oyoq kiyim ishlab chiqarish bilan cheklanmay, kiyim-kechak va sport jihozlari bozorida ham faoliyatini kengaytirdi.
Nike’ning raqamli transformatsiyaga moslashishi uning zamonaviy muvaffaqiyatida hal qiluvchi omil boʻldi. Nike Training Club va Nike Run Club ilovalari sport hamjamiyatlarini yaratib, foydalanuvchi tajribasini shaxsiylashtirishda katta yutuqlarga erishdi. Shuningdek, 2018 yilda Nike Kolin Kapernik ishtirokidagi reklamani ishga tushirib, dolzarb ijtimoiy masalalarni yoritish orqali yosh avlodga yoʻnaltirilgan marketing strategiyasini davom ettirdi.
2020 yildan Nike atrof-muhit barqarorligiga katta eʼtibor qaratmoqda. Nike Forward kiyim liniyasi karbonat gazini sezilarli darajada kamaytirishga yordam berayotgan boʻlsa, “Community Climate Resilience Program” tashabbusi iqlim oʻzgarishidan zarar koʻrgan hududlarda sport infratuzilmasini rivojlantirishga qaratilgan. Shuningdek, Nike eksklyuziv hamkorliklar va cheklangan miqdordagi poyabzal kolleksiyalari orqali “sneaker” madaniyatidagi talabni yanada kuchaytirib kelmoqda.
Bugungi kunda Nike: global superbrend
Bugungi kunda Nike shunchaki sport poyabzal brendi emas, balki butun bir turmush tarzini ilhomlantiruvchi kuchga aylangan. U nafaqat mahsulot sotadi, balki ijtimoiy masalalarda faol ishtirok etadi va sport hamda moda chegaralarini kengaytiradi. Air Max Scorpion kabi ilgʻor mahsulotlar, raqamli transformatsiyalarga moslashish va madaniy trendlarni kuzatib borish Nike’ni sport kiyim-kechak sanoatining yetakchisiga aylantirdi.
Yapon poyabzallarini AQSh bozorida sotishdan boshlangan safardan tortib, butun dunyo boʻylab madaniy fenomen darajasiga yetguncha Nike doimo oʻzgarish, innovatsiya va ijtimoiy taʼsir ruhini saqlab kelmoqda. Brendning hikoyasi tarix, marketing va mahsulot rivojlanishi nuqtai nazaridan koʻrib chiqilganda, Nike sport olami va undan tashqarida ham ilhom beruvchi kuch sifatida oʻz oʻrnini mustahkamlab bormoqda.
