Xitoy aholisi ketma-ket uchinchi yil ham kamaymoqda

Xitoy aholisi 2024 yilda ham kamayishda davom etmoqda, bu ketma-ket uchinchi yil yuz berayotgan jarayondir. Bu haqida Reuters xabar berdi.

Ushbu xavotirli tendensiya demografik muammolarning chuqurlashayotganini koʻrsatadi, chunki tugʻilishlar oʻlimlar sonidan oʻtib ketmayapti va mamlakat ijtimoiy va iqtisodiy manzarasida sezilarli oʻzgarishlar kuzatilmoqda.

2024 yilda aholi soni 1,408 milliardga tushib, oʻtgan yilga nisbatan 1,39 millionga kamaydi. Tugʻilishlar darajasi biroz oshgan boʻlsa-da, bu umumiy kamayishni qoplashga yetarli boʻlmadi. Mutaxassislarning ogohlantirishicha, tuzilmaviy muammolar tufayli bu pasayish surʼati yaqin yillarda yanada tezlashishi mumkin.

Nega aholi kamaymoqda?

“Bitta bola” siyosatining uzoq muddatli taʼsiri

1980 yildan 2015 yilgacha amal qilgan “bitta bola” siyosatining taʼsiri haligacha sezilmoqda. Ushbu siyosat tugʻilishlar darajasini keskin kamaytirib, avlodlar oʻrtasida katta boʻshliq qoldirdi. Ushbu boʻshliq siyosat bekor qilinganidan keyin ham toʻldirilishi qiyin boʻlmoqda.

Urbanizatsiya va iqtisodiy bosimlar

Qishloq hududlaridan shaharlarga tezkor koʻchish jarayoni bolalarni tarbiyalashni tobora qimmatlashtirmoqda. Yuqori darajadagi bolalar parvarishi va taʼlim xarajatlari, uy-joy va ish joylari bilan bogʻliq noaniqliklar koʻplab yosh juftliklarni oilani boshlashni kechiktirishga yoki butunlay voz kechishga majbur qilmoqda.

Siyosiy choralar va ularning taʼsiri

Aholi kamayishini oldini olish uchun Xitoy hukumati bir nechta tashabbuslarni amalga oshirmoqda:

Oila haqida ijobiy qarashlarni targʻib qilish. Universitet va kollejlarda nikoh va oila qadriyatlari boʻyicha kurslar joriy qilinmoqda, bu orqali yosh avlodlarni nikoh va ota-onalikni ijobiy baholashga undash maqsad qilingan.

“Toʻgʻri yoshda”gi nikohni ragʻbatlantirish. Kampaniyalar va hukumat propagandalari nikoh va oilani “mos yoshda” boshlash muhimligini taʼkidlashga qaratilgan targʻibotni kuchaytirish uchun katta resurslarni safarbar qilmoqda.

Ushbu saʼy-harakatlar 2023 yilda nikohlar sonining 12,4% ga koʻpayishiga olib kelgan. COVID-19 pandemiyasi tufayli kechiktirilgan nikohlar ham ushbu koʻrsatkichga taʼsir qilgan. Bu esa tugʻilishlar sonida biroz oʻsishga olib keldi. 

2024 yilda umumiy tugʻilishlar soni 9,54 millionni tashkil etdi (2023 yilda 9,02 million boʻlgan), tugʻilish koeffitsiyenti esa 1,000 kishiga nisbatan 6,77 ga koʻtarildi (2023 yilda 6,39 edi). Ammo demograflarning fikricha, bu raqam 2025 yilda yana pasayadi.

Shu bilan birga, oʻlim darajasi ham kamaymoqda. 2023 yilda 11,1 million odam vafot etgan boʻlsa, bu koʻrsatkich 2024 yilda 10,93 millionni tashkil etdi.

Qarib borayotgan aholi muammosi

Xitoyda qarib borayotgan aholi ham jiddiy muammolardan biri hisoblanadi. 2024 yilda 60 yoshdan oshgan aholining soni 310 milliondan oshib, umumiy aholi sonining 22% ini tashkil etdi. Bu koʻrsatkich 2035 yilgacha 400 millionga yetishi kutilmoqda.

Ishlaydigan yoshdagi insonlar soni kamaygani sababli, qarib borayotgan aholining ijtimoiy resurslarga boʻlgan talabi tobora ortib bormoqda. Xitoy Fanlar akademiyasi maʼlumotlariga koʻra, pensiya tizimi 2035 yilga kelib mablagʻsiz qolishi xavfi bor, bu esa hukumatga nisbatan moliyaviy bosimni yanada kuchaytiradi.

Kelajakda nima boʻladi?

Xitoyda aholi kamayishini toʻxtatish bilan bogʻliq muammolar juda murakkab. Tugʻish yoshidagi ayollar asr oxirigacha uchdan ikki qismga kamayishi prognoz qilinmoqda, bu esa muammoni yanada chuqurlashtiradi. Urbanizatsiya va iqtisodiy bosimlarning oʻsishi bilan birgalikda, bu omillar mamlakatning kelajagi uchun jiddiy tahdidlarni yuzaga keltiradi.

Mutaxassislar inqirozni yengillashtirish uchun chuqur islohotlar zarurligini taʼkidlamoqda. Bunda gender diskriminatsiyasini yoʻqotish, ijtimoiy farovonlik tizimlarini kuchaytirish va yashash xarajatlarini kamaytirish kabi keng koʻlamli oʻzgarishlar talab etiladi.