Фонд бозорларини инқироздан нима сақлаб қолмоқда?
АҚШ фонд бозори бор-йўғи тўрт кунда 12 фоизга тушди ва шунча тезда яна ўз ўрнига қайтди. Бундай кескин бурилишга нималар сабаб бўлди?
2025 йил 2 май ҳолатига кўра, АҚШнинг S&P 500 индекси бир ой аввалги даражасига — президент Доналд Трампнинг “Озодлик куни” тариф ҳужумидан олдинги ҳолатига қайтди. The Economist бозорларни иқироздан нима сақлаб қолаётгани ҳақида мақола эълон қилди.
Атиги тўрт кун ичида 12 фоизга қулаган бу индекснинг тезда тикланиши худди қулашидай ҳайратомуз бўлди.
Тикланишга Трампнинг божхона тўловларини вақтинча тўхтатиб туриш қарори муҳим ҳисса қўшди. Бироқ бозорни тиклашга яна бир муҳим омил — оддий (чакана) инвесторларнинг фаолияти ҳам сезиларли таъсир кўрсатди.
Трампнинг тариф эълонидан сўнг бозорлар кескин пасайган ва институционал инвесторлар эҳтиёткорлик билан ҳаракат қила бошлаган бир вақтда, чакана инвесторлар фонд биржасига $5 млрдлик сармоя киритди. Кейинги кунларда улар бу ҳажмни янада ошириб, Amazon, Nvidia каби йирик технологик компаниялар акцияларини ва умумий бозорни кузатувчи ETF фондларини харид қилишда давом этди.
Авваллари чакана инвесторлар шамол қаердан эсса, ўша томонга югурадиганлар сифатида истиҳзо билан тилга олинарди. Бироқ ҳозирги шароитда улар нархлар тушган пайтда харид қилувчи, яъни “пастдан ол, юқоридан сот” тамойилига амал қилувчи реал кучга айланган. Катта инвесторлар хавф олдида портфеллари таркибини ўзгартирётган бир пайтда, чакана инвесторлар айнан шу вақтда бозорга ликвидлик олиб кириб, уни мувозанатда ушлаб турмоқда.
Бозорни ушлаб қолган яна бир муҳим омил — бу портфелларда балансни қайта тиклаш (rebalancing) жараёнидир. Кўплаб инвесторлар активларини 60% акцияларга, 40% облигацияларга йўналтирган бўлади. Акциялар 20% га пасайиб, облигациялар 2% га ошганда, бу нисбат 60/40 дан 54/46 ҳолатга ўзгаради. Балансни тиклаш учун эса айнан пасайган акциялар харид қилинади.
Психологияда ҳам бу борада ўхшаш ҳолат мавжуд: “диспозиция эффекти” деб номланувчи хатти-ҳаракатга кўра, инвесторлар ютуқларни сотишга, йўқотилган активларни эса ушлаб туришга мойилдир.
Шунга қарамасдан балансни қайта тиклаш жараёни бозордаги бундай ўсишни тўлиқ акс эттира олмайди. Сабаби портфелга киритиладиган мазкур тузатишлар фақат чораклик якуни бўйича ёки йилига бир марта амалга оширилади. Бозорларнинг ўсиши эса тезкорлик билан содир бўлган ҳолатдир. Мазкур феноменни бемалол “тушган пайтда харид қил” принципи асосида савдо қилаётган чакана инвесторлар билан боғлаш мумкин.
